به گزارش خبرنگار مهر، در نظام حقوقی ایران، حقوق مالی زوجه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است؛ حقوقی که با هدف حمایت از زن، تأمین امنیت اقتصادی و حفظ کرامت انسانی وی در چارچوب زندگی مشترک، تدوین و تبیین شده‌اند. مفاهیمی چون نفقه، نحله و اجرت‌المثل از جمله مهم‌ترین ابزارهای حمایتی در این حوزه به شمار می‌آیند. با این حال، نحوه اعمال و اجرای این حقوق، همواره با پرسش‌ها، چالش‌ها و گاه ابهاماتی همراه بوده است.
در ادامه به سراغ سمیه ترکمان وکیل دادگستری و مشاور حقوقی رفتیم در این گفتگو تلاش کردیم با نگاهی تحلیلی به ماهیت و تفاوت‌های این سه نهاد حقوقی، ابعاد قانونی و قضائی آن‌ها را بررسی کرده و ببینیم که چگونه می‌توان این سازوکارها را در راستای تحقق عدالت و استقلال اقتصادی زنان، به‌صورت موثرتری به کار گرفت.
حقوق مالی زوجه در نظام حقوقی ایران بر چه مبنایی تعریف می‌شود؟
حقوق مالی زوجه در ایران بر اساس قوانین مدنی، شرعی و همچنین رویه‌های قضائی شکل گرفته است و به‌عنوان ابزاری حمایتی برای حفظ کرامت و استقلال اقتصادی زن در چارچوب زندگی مشترک شناخته می‌شود. سه نهاد مهم در این زمینه «نفقه»، «نحله» و «اجرت‌المثل» هستند که هرکدام شرایط، مبانی و آثار حقوقی خاص خود را دارند.
حق نفقه چگونه در قانون تعریف شده و چه شرایطی دارد؟
بر اساس ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی، پرداخت نفقه در عقد دائم بر عهده شوهر است. طبق ماده ۱۱۰۷، نفقه شامل مسکن، غذا، لباس، اثاث منزل، خدمات بهداشتی و در صورت نیاز، خدمتکار می‌شود. اما در عقد موقت، نفقه فقط در صورت شرط ضمن عقد به زن تعلق می‌گیرد.
در دوران عده طلاق رجعی نفقه همچنان باید پرداخت شود ولی در طلاق بائن تنها در صورت بارداری زن تعلق می‌گیرد. البته اگر زن نشوز کند و بدون عذر موجه از تمکین خودداری کند، نفقه از او ساقط می‌شود.
در صورت عدم پرداخت نفقه از سوی شوهر، آیا مجازاتی در نظر گرفته شده است؟
بله. اگر شوهر با وجود توانایی مالی، نفقه را نپردازد، به حبس تعزیری محکوم می‌شود. ضمن اینکه باید نفقه معوقه را نیز پرداخت کند. این ضمانت اجرا برای حمایت از حقوق اولیه و ضروری زوجه پیش‌بینی شده است.
نحله چه جایگاهی دارد و چه تفاوتی با نفقه دارد؟
نحله یک مبلغ مالی است که پس از طلاق و تنها در صورتی که درخواست طلاق از طرف مرد باشد، توسط دادگاه تعیین می‌شود. مبنای آن، تقدیر از زحمات زن در زندگی مشترک است و دادگاه بر اساس مدت زندگی مشترک و وضعیت مالی زوج این مبلغ را مشخص می‌کند. برخلاف نفقه، نحله مشروط به تمکین نیست و حتی در صورت عدم تمکین نیز ممکن است تعلق گیرد. البته اگر اجرت‌المثل به زن پرداخت شود، دیگر نحله قابل مطالبه نخواهد بود.
تعریف اجرت‌المثل چیست و تحت چه شرایطی به زوجه تعلق می‌گیرد؟
مطابق قانون، اگر زن در دوران زندگی مشترک، کارهایی را که شرعاً موظف به انجام آن نبوده مانند پخت‌وپز، نظافت، مراقبت از همسر و فرزندان به دستور شوهر و بدون قصد تبرع انجام دهد، مستحق دریافت اجرت‌المثل خواهد بود. اما یکی از چالش‌ها در این زمینه اثبات دستور زوج و نبودِ قصد تبرع است که گاهی به دلیل نبود سند یا مدرک قابل اثبات نیست.
جایگاه این سه نهاد مالی در تضمین حقوق زنان چیست؟
در مجموع این سه نهاد، در راستای حمایت از کرامت زن و تحقق عدالت اقتصادی در خانواده طراحی شده‌اند، اما همچنان با ابهاماتی در محاسبه، اثبات و ارزیابی مواجه‌اند. به‌نظر می‌رسد نیاز به بازنگری قانونی، شفاف‌سازی معیارها و یکسان‌سازی رویه قضائی وجود دارد تا این حقوق حمایتی، کارآمدتر اجرا شوند و واقعاً بتوانند استقلال اقتصادی زن را در زندگی زناشویی تضمین کنند.
