هنر تذهیب از گذشته تا امروز

 از این هنر بی­نظیر، برای زیبایی بیشتر کتاب­های فرهنگی، مذهبی، تاریخی و یا قرآن استفاده می­شود که به همراه خطوطی زیبا، طراحی شده است.

کاربردهای هنر تذهیب

این هنر، به همراه نگارگری و خوشنویسی، پس از انقلاب اسلامی، محبوبیت بیشتری پیدا کرد و از سوی جوانان، مورد توجه قرار گرفت. امروزه، تعداد هنرمندانی که تسلط کافی را بر این هنر داشته باشند بسیار محدود است. اما به خوبی می توانید تذهیب‌کارانی را بیابید که با خلاقیت و مهارت بالا، سعی در خلق آثاری منحصربه‌فرد و زیبا در این بخش از هنر دارند.

امروزه آن‌ها با نوآوری­های فوق ­العاده خود، توانسته­اند کارهای خود را به‌روز کرده و آثاری نفیس را به ویژه در قرآن­های چاپ شده، به نمایش بگذارند. این اساتید، با استفاده از این هنر بی­بدیل، کتاب­های ادبی و مذهبی را به زیبایی طراحی کرده و از نقوش مختلفی مانند اسلیمی و یا ختایی بهره می­برند تا صفحه ­هایی زرین و جاودان در متون ارزشمند مذهبی بیافرینند.

این در حالی است که برخی از آن‌ها، کادر تذهیب را به همراه خطوط خوشنویسی ترکیب کرده و آثاری منحصربه‌فرد را خلق می­کنند. می­توان در بسیاری از کتاب­های ادبی، مینیاتور و یا تصاویر گل و مرغ را همراه با این هنر مشاهده نمود که می­تواند زیبایی آن را دوچندان نماید. همچنین، از این هنر در کارهایی مانند خاتم و منبت­کاری، قلم‌زنی و کاشی­کاری نیز بهره برد.

تاریخچه ارزشمند تذهیب

این هنر که به عنوان قسمتی از هنر زیبای نگارگری در ایران شناخته می­شود، همواره به عنوان کادر و حاشیه کتاب­های مذهبی و تاریخی مورد استفاده قرار گرفته است که تذهیب در قرآن کریم، در میان آنها بیش از هر کتاب دیگری، می­درخشد.

این هنر، قبل از ورود اسلام و در دوره حکومت ساسانیان، در کشورمان به کار گرفته می­شد. اما به دلایل مختلفی، مانند عدم‌حمایت هنرمندان آن، امروزه در میان هنرهای تجسمی، بسیار کم‌رنگ‌تر ظاهر شده است. این هنر، در زمان تیموریان، در اوج خود بوده است و زیباترین آثار را از هنرمندان در خود جای داده است.

می­توان گفت، یکی از دوره­ هایی که این هنر دارای رونق زیادی بوده و خلق آثاری زیبا و بی‌نظیر را فراهم نموده است، دوره تیموری می­باشد. آنها خطاطان و نقاشان تذهیب را احترام گذاشته و برای آن­ها منزلت ارزشمندی را قائل بودند.

در این دوره، سلاطین، هنرمندانی که در این عرصه فعالیت داشتند را به سوی دربار خود دعوت کرده و با ایجاد شرایطی مناسب، آن‌ها را برای خلق ارزشمندترین آثار با استفاده از نقوشی مانند شمسه و کتیبه، حمایت می­کردند.

انواع تذهیب

این هنر را که زرنگاری نیز می‌نامند، با استفاده از حاشیه و کادر، اقدام به صفحه‌آرایی و تزئین کتاب­هایی در زمینه­ های مختلف مذهبی، فرهنگی و ادبی می­نماید. خطوطی مانند اسلیمی و ختایی یا مشعر در این کتب، با هنرنمایی فوق­العاده­ای به نمایش درمی‌آید.

در هنر تذهیب، با استفاده از رنگ­های سنتی و طلا، خطوط و نقوش زیبایی طراحی و ثبت می‌شود که با استفاده از انواع طرح­های آن، خلق شده است. انواع این هنر زیبا و منحصربه‌فرد را می­توان به شرح ذیل نامید:

نقوش اسلیمی در تذهیب

طرح­ های اسلیمی که در این هنر استفاده می­شود، شامل خطوط هندسی و منظمی است که بر اساس نقش­های خط کوفی طراحی شده و به آن نقوش اسلامی گفته می­شود. این نقوش اسلیمی از قوس های دورانی تشکیل شده است و با گره ها، ماهیچه ها و… تکمیل می شود. المان های اسلیمی از پرکاربردترین نقوش تذهیب هستند و در طراحی وتزیین حاشیه کتاب ها، مساجد و عمارت ها از آن استفاده می شود.

نقش های ختایی

این بخش از هنر نگارگری، در دوره سلجوقیان رونق زیادی داشته و در طراحی فرش، ظروف تزئینی، زیورآلات و… را با استفاده از این نقش­ ها در تذهیب، تزئین می­کردند. در این طرح، گل­ها، ساقه­ ها و برگ­ها نقش داشته و به شکل زنجیره به یکدیگر اتصال می­یابند که در این هنر، به آن نقوش ختایی می­گویند.

طرح مشعر در هنر تذهیب

در میان نقش­های زیبای این هنر، نقوش مشعر که در دوره تیموریان به اوج خود رسیده است، تصاویری از انسان­ها، حیوانات و یا گیاهان را در برمی‌گیرد. آنها با استفاده از تصاویر افسانه­ای موجوداتی همچون اژدها و ققنوس، جهت خلق آثار خود بهره می­بردند.

نقوش زیبای کتیبه

یکی از طرح­های پرکاربرد در تذهیب، کتیبه است که قاب بندی آن به شکل مستطیل بوده و در طرفین آن، نیم دایره­ های منظمی قرار گرفته است. از این طراحی، جهت حاشیه جلد کتاب­های نفیس و قرآن استفاده می­شده است و با استفاده از رنگ­های طلایی و سفید برای ترسیم ابتدای سوره ­های قرآن بهره می­بردند.

طرح های تاج و سرلوحه

این را باید اشاره کنیم که در این هنر، نیم‌دایره به عنوان سنبل انسان در نظر گرفته می­شود و نقش تاج که از دایره­ هایی گنبدی تاثیر می­گیرد، انسان در حال عبادت را نشان می­دهد. از این طراحی، جهت سرصفحه ­های کتاب استفاده می­شود و به طور معمول همراه با گل و برگ می­باشد.

واگیره در نگارگری اسلامی

واگیره تذهیب، قسمتی از یک طرح بزرگ را شامل می­شود که در قسمت­های مختلف طراحی، تکرار خواهد شد. به عنوان مثال، برای طراحی شمسه، می­توان آن را به چندین بخش تقسیم نمود و طرح ایجاد شده را در یک واگیره پیاده ­سازی نمود و با تکرار واگیره طراحی شده نقوش شمسه را تکمیل و رنگ آمیزی کرد.

نقوش تذهیب با کادر و حاشیه

کادر و حاشیه، یکی از پرکاربردترین نقوش در کتاب‌آرایی اسلامی می­باشد که در حاشیه متن­ها به کار گرفته شده است که زیبای متن و یا نقش ما را دو چندان می کند. این نقوش تلفیقی از نقش ­های اسلیمی و ختایی می­باشد.

طراحی های زیبای شمسه

شمسه به معنای خورشید می باشد که با استفاده اشکال دایره و و چند ضلعی طراحی و ثبت می­شود و به طور معمول از دو رنگ طلا و لاجورد برای رنگ آمیزی آن استفاده می­کنند . این نقوش خطوطی همچون شعاع­های خورشید را نیز به نام شرفه همراه دارد. به طور معمول، از این طراحی به صورت وکتور تذهیب، در سرفصل کتاب­ها استفاده می­شود.

جمع بندی

هنر بی­نظیر تذهیب، طبق مستندات تاریخی موجود، متعلق به ایران بوده و کارهای ارزشمند و نفیسی نیز به ثبت رسیده است. در این حوزه، اساتید برجسته­ای حضور دارند که با مهارت و تجربه خود، آثاری فوق­العاده را خلق می­نمایند. شما می­توانید در سایت torobche.com، به عنوان ارائه­دهنده نقوش تذهیب و اسلیمی به صورت وکتور، نمونه­‌های زیبایی را مشاهده و دریافت کنید.