این مشکلات ناشی از عواملی چون ناترازی‌های انرژی و به تبع آن قطع برق، افزایش هزینه‌های تولید، سیاست‌های ارزی و نوسانات قیمت دلار است که تأثیرات عمده‌ای بر تولیدکنندگان و صادرکنندگان فولاد گذاشته است. در کنار مسائل ذکر شده که همواره در بازار جاری هستند، شرایط اجتماعی خاصی که در نیمه ابتدایی سال بر جامعه حاکم بود نیز بر بازار سایه انداخت تا بیش از پیش شاهد رکود در بازار فولاد باشیم.
در این مقاله که به زحمت تیم فولادینو آماده شده است حجم تولید مقاطع فولادی در شش ماه نخست سال جاری را بررسی کرده و با بازه زمانی مشابه در سال پیش مقایسه می‌کنیم. همچنین با بررسی روند صادرات فولاد، چالش‌ها و ظرفیت‌های صنعت فولاد ایران در این زمینه را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
محدودیت‌های انرژی و افت تولید
یکی از مهم‌ترین عوامل کاهش تولید فولاد ایران در سال جاری، قطع برق است. به گزارش منابع، کاهش تأمین برق منجر به کاهش ۷۰۰ هزار تنی تولید فولاد میانی، معادل ۵۴ درصد افت تولید، در پنج‌ماهه اول سال شد. این افت تولید نه‌تنها بر بازار داخلی اثرگذار بود، بلکه به کاهش توان صادراتی نیز منجر شد. به‌ویژه در محصولاتی مانند نبشی و ناودانی، میلگرد و شمش فولادی، به ترتیب شاهد کاهش تولید ۱۳.۶، ۹.۲ و ۷.۹ درصدی بودیم.
این محدودیت‌های برق عمدتاً ناشی از افزایش مصرف برق در تابستان و کاهش ظرفیت تولید نیروگاه‌هاست. عدم برنامه‌ریزی مناسب برای تأمین انرژی در سالهای اخیر، به‌ویژه در بخش‌های صنعتی، منجر به محدودیت‌های جدی در تولید فولاد شده است. صنایع فولادی که به برق نیاز زیادی دارند، مجبور به کاهش یا حتی توقف تولید در برخی مواقع شدند.
تأثیر ناترازی‌های انرژی بر زنجیره فولاد
کاهش تولید در زنجیره فولاد، شامل محصولات مهمی همچون شمش و محصولات نیمه‌تمام فولادی، مستقیماً بر زنجیره تأمین اثر گذاشت. این تأثیر به‌ویژه در کاهش صادرات محصولات فولادی مشهود است. براساس آمار، صادرات چهار میلیون تن محصولات فولادی به ارزش ۲ میلیارد و ۷۳ میلیون دلار در چهار ماهه نخست سال جاری، نسبت به مدت مشابه سال گذشته، از لحاظ وزن ۱۵.۶ درصد و از نظر ارزش ۱۶.۳ درصد کاهش داشته است.
از سوی دیگر، کاهش ۲ درصدی تولید گندله سنگ‌آهن که ماده اولیه تولید آهن اسفنجی است، نگرانی‌هایی را برای تولیدکنندگان این ماده به‌وجود آورده است. بااین‌حال، تولید آهن اسفنجی در مقابل افزایش یافته و با رشد ۱۱.۶ درصدی مواجه بوده که نشان از تقاضای پایدار در این بخش از زنجیره فولاد دارد.
کاهش صادرات و سیاست‌های ارزی
یکی از مهم‌ترین چالش‌های صنعت فولاد در سال جاری، سیاست‌های ارزی بوده است. الزام صادرکنندگان به بازگشت ۱۰۰ درصد ارز حاصل از صادرات در سامانه نیما و تفاوت نرخ ارز نیمایی و دلار آزاد، مشکلات جدی برای صادرکنندگان به‌وجود آورده است. با توجه به اینکه هزینه‌های تولید وابسته به قیمت ارز در بازار آزاد است، فروش ارز حاصل از صادرات به نرخ پایین نیمایی، سودآوری صادرکنندگان را کاهش داده است.
این سیاست باعث شده تا بسیاری از صادرکنندگان از استفاده از کارت‌های بازرگانی یک‌بار مصرف برای دور زدن قوانین استفاده کنند. این کارت‌ها که معمولاً برای فرار از تعهدات ارزی به کار می‌روند، بازگشت ارز به سامانه نیما را مختل می‌کنند و دولت نمی‌تواند از این منابع ارزی برای تقویت اقتصاد استفاده کند. این امر نه‌تنها به صنعت فولاد آسیب می‌زند، بلکه به اعتبار ایران در بازار جهانی نیز لطمه وارد می‌کند.
مشکلات بازاریابی و حضور در بازار جهانی
یکی دیگر از مشکلات صادرات فولاد، ضعف در بازاریابی بین‌المللی است. حضور در بازارهای جهانی نیاز به ارتباطات گسترده با شرکت‌ها و مشتریان خارجی، حضور در نمایشگاه‌ها، و تبلیغات دارد که به دلیل شرایط خاص حاکم بر کشور، پیشبرد این امر برای شرکت‌های ایرانی دشوار شده است. در این شرایط، بسیاری از شرکت‌های فولادی قادر به تأمین هزینه‌های بازاریابی و تبلیغات نیستند و در نتیجه بازارهای صادراتی خود را از دست می‌دهند.
بازگشت به بازارهای از دست‌رفته، هزینه و زمان زیادی را می‌طلبد، زیرا رقبای خارجی به سرعت جایگزین شرکت‌های ایرانی در این بازارها می‌شوند. این امر در طولانی‌مدت می‌تواند تأثیرات منفی بر صنعت فولاد ایران بگذارد و سودآوری این صنعت استراتژیک را کاهش دهد. در ادامه جدول مقایسه حجم و ارزش دلاری صادرات مقاطع فولادی برای بررسی بهتر آورده شده است.
توسعه ظرفیت تولید و چالش‌های پیش رو
با وجود این مشکلات، صنعت فولاد ایران همچنان دارای ظرفیت بالایی برای توسعه است. در برنامه‌ریزی‌های افق ۱۴۰۴، قرار است ظرفیت تولید فولاد ایران به ۵۵ میلیون تن برسد. این ظرفیت عظیم به واسطه منابع غنی معدنی و انرژی‌های ارزان‌قیمت، به‌ویژه گاز طبیعی، قابل دسترسی است. بااین‌حال، اگر مشکلات ساختاری در حوزه انرژی، سیاست‌های ارزی، و بازاریابی بین‌المللی حل نشود، این توسعه ممکن است به نتایج مطلوب نرسد.
همچنین، کاهش مصرف داخلی فولاد به دلیل رکود در پروژه‌های عمرانی و ساخت‌وساز، یکی دیگر از چالش‌های پیش روی این صنعت است. در شرایط کنونی، بسیاری از پروژه‌های عمرانی به دلیل کمبود بودجه و مشکلات اقتصادی متوقف شده‌اند که منجر به کاهش تقاضای فولاد در بازار داخلی شده است. این کاهش تقاضا، ضرورت صادرات بیشتر برای جبران تولید مازاد داخلی را افزایش داده است.
راه‌حل‌های پیشنهادی برای بهبود وضعیت
برای حل این مشکلات و بهبود وضعیت صنعت فولاد، اقدامات زیر پیشنهاد می‌شوند:
- بهبود زیرساخت‌های انرژی: تأمین پایدار برق و گاز برای صنایع فولادی باید در اولویت قرار گیرد. افزایش ظرفیت تولید برق و اجرای طرح‌های جدید نیروگاهی می‌تواند به کاهش محدودیت‌های انرژی کمک کند.
- اصلاح سیاست‌های ارزی: تفاوت میان نرخ ارز نیمایی و بازار آزاد باید کاهش یابد تا صادرکنندگان فولاد بتوانند ارز حاصل از صادرات خود را با سودآوری بیشتری به کشور بازگردانند. همچنین، باید نظارت دقیق‌تری بر استفاده از کارت‌های بازرگانی یک‌بار مصرف انجام شود تا بازگشت ارز به کشور تضمین شود.
- حمایت از بازاریابی بین‌المللی: برای افزایش صادرات، نیاز است که دولت حمایت‌های بیشتری از حضور شرکت‌های فولادی در نمایشگاه‌ها و بازارهای بین‌المللی انجام دهد. ایجاد تعاملات بانکی با کشورهای دیگر و حل مشکلات مالی بین‌المللی نیز می‌تواند به تقویت صادرات کمک کند.
- افزایش تقاضای داخلی: دولت باید با تخصیص بودجه بیشتر به پروژه‌های عمرانی و ساخت‌وساز، تقاضای داخلی فولاد را افزایش دهد. این امر علاوه بر حمایت از تولیدکنندگان داخلی، اشتغال‌زایی بیشتری را نیز به همراه خواهد داشت.
نتیجه‌گیری
در مجموع، صنعت فولاد ایران با چالش‌های بزرگی روبه‌رو است که عمدتاً ناشی از محدودیت‌های انرژی، سیاست‌های ارزی ناکارآمد، و مشکلات بازاریابی بین‌المللی است. اگرچه ظرفیت تولید این صنعت بالا است، اما بدون حل مشکلات موجود، توسعه آن با موانع جدی مواجه خواهد بود. اقدامات فوری در زمینه بهبود زیرساخت‌های انرژی، اصلاح سیاست‌های ارزی، و تقویت بازاریابی بین‌المللی می‌تواند به احیای صادرات فولاد و افزایش سودآوری این صنعت کمک کند. حال باید منتظر بمانیم تا ببینیم که آیا در شش ماهه دوم سال سیاست‌ها و ابتکارات به شکل صحیح اعمال می‌شوند تا بالاخره تنور صنعت فولاد روشن شده و گرمای خود را بر اقتصاد کشور بتاباند؛ یا اینکه بازهم در انتهای سال باید از ناترازی‌های انرژی و کمبود گاز در زمستان و سیاست‌گذاری‌های دستوری و ناکارآمد دولت سخن بگوییم تا رکود صنعت فولاد را توجیه کرده و با امیدی کمتر منتظر مشکل‌گشایی در آینده باشیم.
سلام با این وضع اقتصاد خب نمیشه انتظار داشت رونقی هم در صنعت فولاد پیدا بشه.
با سلام ناصر عزیز ممنون از وقتی که گذاشتید و نظرتون رو با ما به اشتراک گذاشتید.