اقتصاد آنلاین _ باران شاکری؛ زغال‌سنگ یک سنگ رسوبی سیاه یا قهوه‌ای رنگ است که از بقایای گیاهان مرده در طول میلیون‌ها سال و تحت شرایط خاص فشار و دما تشکیل می‌شود؛ این ماده، غنی از کربن و یک منبع انرژی فسیلی مهم به شمار می‌رود و نقش بسزایی در توسعه صنایع و اقتصاد بسیاری از کشور‌ها ایفا می‌کند.
ایران با دارا بودن حدود ۱۴ میلیارد تن ذخیره زمین‌شناسی زغال‌سنگ، به عنوان بزرگترین منبع این ماده معدنی در خاورمیانه شناخته می‌شود، اما با این حال، تاکنون تنها ۱.۵ میلیارد تن از این ذخایر به صورت قطعی اکتشاف شده است؛ پایین بودن میزان تولید داخلی زغال‌سنگ، موجب شده تا نیاز مبرمی به اکتشافات گسترده‌تر در این خصوص احساس نشود.
با ذخایر فعلی، ایران تا ۵۰۰ سال آینده ذخیره زغال‌سنگ دارد و در حال حاضر تولید زغال‌سنگ خام در سال بالغ بر ۴ میلیون تن است. همچنین مصرف زغال‌سنگ کنسانتره در کشور سالانه حدود ۳.۶ میلیون‌تن است که از این میزان حدود یک میلیون و ۸۰۰ هزار تن از منابع داخلی تامین می‌شود و مابقی وابسته به واردات است.
در حال حاضر حدود ۱۳۰ معدن زغال‌سنگ در کشور وجود دارد که از این تعداد حدود ۱۰۰ معدن در حال فعالیت است؛ از بین این معادن، ۲۰ معدن مشغول به تولید ۹۵ درصد از زغال‌سنگ تولیدی کشور هستند و ۵ درصد مابقی در ۸۰ معدن دیگر تولید می‌شود؛ نکته جالب توجه این است که از بین مجموعه معادن زغال‌سنگ کشور تنها یک معدن مکانیزه در کشور وجود دارد و این بدان معناست که مکانیزاسیون در صنعت زغال‌سنگ طی سالیان گذشته و در دولت‌های قبل نیز مورد توجه قرار نگرفته است.
همچنین چهار ناحیه زغالی در کشور وجود دارد که ۷۶ درصد از ذخایر زغال‌سنگ در ناحیه زغالی شهرستان طبس قرار دارد؛ شرکت‌هایی همچون زغال‌سنگ پروده طبس، معادن زغال‌سنگ کرمان و صنعتی و معدنی شمال شرق شاهرود جزو بزرگترین تولید کنندگان زغال‌سنگ در کشور به شمار می‌روند، اما با وجود این تولیدکنندگان و ذخایر فراوان این ماده معدنی، همچنان واردات بی‌رویه زغال‌سنگ صورت می‌گیرد!!
زغال‌سنگ؛ از فولادسازی تا نیروگاه
اصلی‌ترین مصرف کنندگان زغال‌سنگ در کشور صنایع فولادسازی می‌باشند، اما علاوه براستفاده از زغال‌سنگ در تولید برق و صنایع فولادسازی، این منبع انرژی نقش مهمی در صنایع مختلفی نظیر پالایش آلومینا، فولادسازی، صنایع شیمیایی، تولید کُک، تولید سیمان، تولید فلزات و آلیاژهاو بسیاری از صنایع دیگر دارد، به طوریکه بررسی‌ها نشان می‌دهدحدود ۳۸ درصد از انرژی برق جهان نیز با استفاده زغال‌سنگ تامین می‌شود؛ آمریکا، روسیه، استرالیا و چین دارای بزرگترین ذخایر زغال‌سنگ در جهان می‌باشند؛ زغال‌سنگ موجود در ایران نیز دارای کیفیت قابل توجهی است که بسته به ویژگی‌هایی که دارد در انواع مختلفی دسته‌بندی می‌شود.
با توجه به قیمت پایین، فراوانی منابع و رقابت شدید اقتصادی در میان قدرت‌های نوظهور، پیش‌بینی می‌شود مصرف جهانی زغال‌سنگ تا سال ۲۰۵۰ همچنان رو به افزایش باشد.
پشت پرده واردات بی‌رویه زغال‌سنگ؛ آیا مافیایی در کار است؟
در شش‌ماهه نخست سال جاری، بیش از یک میلیون و پانصد هزار تن زغال‌سنگ با قیمت هر تن ۱۹.۷ میلیون تومان وارد کشور شده است، در حالی که قیمت تولید داخلی تنها حدود ۶.۶ میلیون تومان است، این تفاوت قیمت نه‌تنها بار مالی سنگینی بر دوش اقتصاد کشور می‌گذارد، بلکه تولیدکنندگان داخلی را نیز تحت فشار قرار می‌دهد و انگیزه آنها را برای ادامه فعالیت کاهش می‌دهد.
برخی معتقدند که کیفیت بالای زغال‌سنگ وارداتی دلیل این امر است. اما آیا کیفیت به تنهایی می‌تواند توجیه‌گر اختلاف قیمت چندین برابری زغال سنگ وارداتی با تولید داخلی باشد؟
شواهد نشان می‌دهد که علاوه بر کیفیت، عوامل دیگری همچون سیاست‌های نادرست قیمت‌گذاری دستوری و عدم حمایت از تولیدکنندگان داخلی، نقش مهمی در این مساله ایفا می‌کنند. تولیدکنندگان زغال‌سنگ بر این باورند که اگر قیمت فروش زغال‌سنگ داخلی افزایش یابد، می‌توانند نیازهای بازار را به راحتی تأمین کنند و وابستگی به واردات را کاهش دهند؛ آنها تأکید دارند که هزینه‌های بالای استخراج و تولید، قیمت فعلی زغال‌سنگ را غیرمنصفانه کرده و خواستار افزایش قیمت‌ها به منظور تحقق خودکفایی و افزایش تولیدات هستند.
علیرغم تلاش‌های صورت گرفته در چندسال گذشته برای افزایش تولید داخلی و کاهش وابستگی به واردات زغال‌سنگ و حتی کُک، اما همچنان تغییری صورت نگرفته که ادامه این روند در طولانی مدت سبب افزایش وابستگی به خارج، کاهش اشتغال و از بین رفتن نیروی انسانی متخصص خواهد شد.
با روی کار آمدن دولت چهاردهم، انتظار می‌رود که سیاست‌های جدیدی اتخاذ شود که هدف آنها حمایت از تولید داخلی و کاهش وابستگی به واردات زغال‌سنگ و سایر مواد اولیه باشد لذا لازم است دولت اقداماتی در راستای ایجاد حذف قیمت‌گذاری دستوری، ایجاد زیرساخت‌ها، آموزش نیروی انسانی و جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی را در نظر گرفته تا بهره‌وری را افزایش یافته و از واردات بی‌رویه زغال‌سنگ جلوگیری شود.
با توجه به ظرفیت‌های بالای زغال‌سنگ در ایران، اگر دولت بتواند سیاست‌های ارزی و تجاری خود را به گونه‌ای تنظیم کند که از تولید داخلی حمایت کند و واردات را محدود کند، می‌توان به آینده‌ای روشن‌تر برای این صنعت امیدوار بود.
