این تحریم‌ها نه تنها مسیر صادرات را دشوار کرده‌اند، بلکه دسترسی تولیدکنندگان به مواد اولیه، تجهیزات و بازارهای بین‌المللی را نیز محدود ساخته. با این حال، برخی معتقدند که تحریم‌ها باعث تقویت تولید داخلی و کاهش وابستگی به بازارهای خارجی شده است، در حالی که برخی دیگر، این محدودیت‌ها را عاملی برای کاهش رقابت پذیری صنعت فولاد ایران می‌دانند. اما آیا فولاد ایران توانسته از سد تحریم‌ها عبور کند، یا همچنان در مسیر دشواری قرار دارد؟
تاثیرات تحریم بر صنعت فولاد ایران
در یک دهه گذشته، شدت و تأثیر تحریم‌ها بر صنعت فولاد ایران به مراتب بیشتر از سه دهه قبل بوده است. صنعت آهن و فولاد یکی از بخش‌های کلیدی اقتصاد ایران محسوب می‌شود که تحت تاثیر تحریم های اقتصادی، در توسعه زیرساخت‌ها و رشد صنعتی دچار اختلال شد و پیامدهای گسترده در اقتصاد کشور به همراه داشت.
کاهش دسترسی به مواد اولیه مانند سنگ‌آهن و شمش فولاد و محدودیت‌های شدید در صادرات و واردات، افزایش هزینه‌های تولید، صنایع وابسته به این محصولات فولادی را با چالش‌های جدی مواجه کرده است. این مسائل نه تنها رقابت پذیری ایران در بازارهای جهانی را کاهش داده، بلکه قیمت محصولات فولادی از جمله میلگرد آجدار را در داخل کشور افزایش داده است که چالش بزرگی برای صنعت ساخت و ساز به شمار می‌آید. در مقاله ای از اقتصاد آنلاین، بهترین مرجع برای خرید میلگرد، نبشی و ناودانی معرفی شده است. (برای مطالعه کلیک کنید). در ادامه، به بررسی جزئی تاثیرات تحریم ها بر صنعت فولاد ایران خواهیم پرداخت.
تأثیر تحریم‌های اقتصادی بر زنجیره تامین و تولید فولاد
تحریم‌های اقتصادی، تأمین مواد اولیه را در صنعت فولاد ایران با چالش‌های جدی مواجه کرده است. واردات سنگ آهن، فروآلیاژها، الکترودهای گرافیتی و مواد نسوز که نقشی کلیدی در فرآیند تولید دارند، به دلیل محدودیت‌های تجاری کاهش یافته است. در نتیجه، بسیاری از کارخانه‌های فولادسازی ناچار شده‌اند از منابع داخلی استفاده کنند؛ اما کیفیت پایین‌تر برخی از این مواد در مقایسه با نمونه‌های وارداتی، بر کیفیت نهایی محصولات فولادی تأثیر گذاشته است.
علاوه بر مشکل تأمین مواد اولیه، افزایش هزینه‌های تولید نیز فشار زیادی به صنعت فولاد وارد کرده است. بالا رفتن هزینه‌های حمل و نقل، افزایش قیمت انرژی و دشواری در تأمین تجهیزات صنعتی، قیمت تمام شده تولید را افزایش داده است. این روند، مستقیما باعث بالا رفتن قیمت محصولاتی مانند میلگرد، تیرآهن و ورق فولادی شده و هزینه‌های ساخت‌وساز را تحت تأثیر قرار داده است.
فشار تحریم‌های صادراتی و افزایش قیمت داخلی
تحریم‌های اقتصادی، صادرات فولاد ایران را محدود کرده و باعث شده بسیاری از خریداران خارجی، تأمین‌کنندگان دیگری را جایگزین کنند. این مسئله کاهش سهم ایران در بازار جهانی و افت درآمدهای ارزی را به دنبال داشته و رقابت میان تولیدکنندگان داخلی را تشدید کرده است. در شش‌ماهه اول سال ۱۴۰۳، ارزش صادرات زنجیره فولاد کشور ۱۶٪ معادل تقریبی ۶۰۰ میلیون دلار کاهش داشته است. همچنین، حجم صادرات فولاد میانی مانند شمش و اسلب با کاهش ۲۵٪ مواجه بوده که نشان‌دهنده شرایط نگران‌کننده برای صنعت فولاد ایران است.
از سوی دیگر، کاهش صادرات، بازار داخلی را نیز تحت تأثیر قرار داده است. تولیدکنندگانی که امکان فروش خارجی را از دست داده‌اند، محصولات خود را در داخل کشور عرضه کرده‌اند. اما به دلیل افزایش هزینه‌های تولید، قیمت فولاد بالا رفته است که این موضوع، مشکلاتی را برای فعالان صنعت ساختمان ایجاد کرده است.
افزایش قیمت میلگرد و تیرآهن، هزینه‌های ساخت‌وساز را بالا برده و اجرای پروژه‌های عمرانی را کندتر کرده است. در برخی موارد، این افزایش هزینه‌ها منجر به توقف پروژه‌های بزرگ شده و فشار مضاعفی بر بازار مسکن و زیرساخت‌های عمرانی وارد کرده است.
تأثیر تحریم‌های اقتصادی بر تأمین تجهیزات تولید
تحریم‌های اقتصادی، دسترسی ایران به ماشین‌آلات صنعتی، قطعات یدکی و تجهیزات موردنیاز کارخانه‌های فولادسازی را محدود کرده است. بسیاری از این تجهیزات که پیش‌تر از تأمین‌کنندگان خارجی وارد می‌شدند، اکنون به سختی در دسترس قرار دارند یا با هزینه‌های بسیار بالایی تأمین می‌شوند.
این کمبودها، روند تولید را کندتر کرده و بهره‌وری را کاهش داده است. بسیاری از ماشین‌آلات صنعتی در کارخانه‌های فولاد، به دلیل استهلاک و نبود قطعات جایگزین، به‌مرور از چرخه تولید خارج شده‌اند. این موضوع نه‌تنها هزینه‌های نگهداری و تعمیرات را افزایش داده، بلکه در برخی موارد باعث توقف خطوط تولید نیز شده است.
راهکارهای کاهش اثرات تحریم در فولاد
تا اینجا، چالش‌های ناشی از تحریم‌های اقتصادی بر صنعت فولاد، از افزایش هزینه‌های تولید و محدودیت در تأمین مواد اولیه تا کاهش صادرات و اختلال در زنجیره تأمین را بررسی کردیم. اما راهکار چیست؟ چگونه می‌توان با این موانع مقابله کرد؟
یکی از راه‌های کاهش وابستگی به واردات مواد اولیه، سرمایه‌گذاری روی معادن داخلی و توسعه استخراج سنگ‌آهن است. این امر می‌تواند با همکاری دولت و بخش خصوصی سرعت بگیرد و بخشی از مشکلات تأمین مواد اولیه را کاهش دهد.
در بخش تجارت، استفاده از روش‌های جایگزین مانند تهاتر کالا، همکاری با کشورهای همسایه و بهره‌گیری از ارزهای دیجیتال می‌تواند به دور زدن محدودیت‌های مالی و بانکی کمک کند. بسیاری از کشورها در شرایط مشابه از این روش‌ها برای تسهیل صادرات و واردات خود استفاده کرده‌اند.
از سوی دیگر، بهینه‌سازی فرآیندهای تولید و استفاده از فناوری‌های نوین می‌تواند هزینه‌های تولید را کاهش دهد. کاهش مصرف انرژی و افزایش بهره‌وری در کارخانه‌های فولاد، علاوه بر کاهش قیمت محصولات، به بهبود رقابت‌پذیری در بازارهای بین‌المللی نیز کمک خواهد کرد.
در نهایت، تمرکز بر تحقیق و توسعه و ارتقای کیفیت محصولات داخلی می‌تواند فرصتی برای صنعت فولاد ایران باشد تا ضمن کاهش اثرات تحریم‌ها، جایگاه خود را در بازارهای جهانی تقویت کند.
به نظر من تحریم‌ها شمشیر دولبه بوده. از یه طرف صادرات رو محدود کرده و هزینه‌ها رو بالا برده، ولی از طرف دیگه باعث شده تولیدکننده‌های داخلی به فکر نوآوری و استفاده از منابع داخلی بیفتن. شاید اگه تحریم نبود، اینقدر به خودکفایی فکر نمی‌کردیم.
دقیقاً. نکته مهم همین جاست که در کنار تمام مشکلات، تحریم‌ها یه جورایی یه فرصت اجباری برای تقویت بنیه داخلی و کاهش وابستگی ایجاد کرده. البته که مسیر سختی بوده و هست، ولی اگه از این فرصت‌ها درست استفاده بشه، می‌تونه به نفع صنعت فولاد کشور تموم بشه.